Mechanizm uzależnienia – system iluzji i zaprzeczeń

Osoby uzależnione często nie zdają sobie sprawy z tego, że wpadły w sidła nałogu, wmawiając samym sobie oraz swoim bliskim, że nie mają problemu z alkoholem, hazardem czy narkotykami. Jest to dosyć schematyczne zachowanie, nazywane w psychologii mechanizmem iluzji i zaprzeczeń (jeden z trzech mechanizmów uzależnienia). Najczęściej wysuwany przez chorego argument stanowi przeświadczenie, że w każdej chwili może on zrezygnować ze swojej obsesji. Potrafi wytłumaczyć się z każdej chwili słabości oraz uważa, że utrzymuje swój problem pod kontrolą.

Osoba uzależniona wierzy, że to co myśli, mówi i wyobraża sobie wytworzy zmiany w realnym świecie. Jest to przykład myślenia magiczno-życzeniowego, pułapka, którą chory zastawia sam na siebie, by móc kontynuować życie z nałogiem bez poczucia zagrożenia i winy.

Istnieją pewne powtarzające się elementy, które tworzą mechanizm iluzji i zaprzeczeń, takie jak:

– Zaprzeczanie – osoba uzależniona twierdzi, że jej problem nie istnieje (np. „przecież nie jestem pijany”).

– Minimalizowanie – uzależniony przyznaje się do problemu z alkoholem, narkotykami, hazardem, itp. w taki sposób, że wydaje się on dużo mniejszy, niż jest w rzeczywistości.

– Obwinianie – chory zrzuca winę za swój nałóg na innych (np. „nie piłbym, gdybym nie miał takiej żony”).

– Fantazjowanie – chory żyje w świecie zmyślonych przez siebie sytuacji oraz wyolbrzymionych problemów (np. „jestem zestresowany, więc muszę się odstresować”).

– Koloryzowanie wspomnień – uzależniony pamięta tylko te wydarzenia związane z chorobą, które mu pasują, by tylko usprawiedliwić swój nałóg (np. wspominanie dawnych imprez).

– Marzeniowe planowanie – chory snuje wielkie plany co do swojej przyszłości, by tylko poczuć się lepiej, ale nigdy tych planów nie realizuje (np. „kiedyś założę rodzinę, wybuduję dom”).

– Racjonalizowanie – chory usprawiedliwia się, przedstawia swoje motywy w pozytywnym świetle (np. „kolega zaprosił mnie na urodziny i nie mogłem odmówić”).

– Intelektualizowanie – uzależniony mówi o nałogu jako o problemie, który go nie dotyczy, bez jakiegokolwiek odniesienia do siebie.

– Odwracanie uwagi – chory zaczyna zmieniać temat, gdy rozmowa schodzi na jego problem.

Wyjście z pułapki uzależnienia jest możliwe, lecz wymaga dużego wysiłku i wsparcia. Uświadomienie sobie problemu to pierwszy ważny krok na drodze do normalności.